
- English
- ePUB (mobile friendly)
- Available on iOS & Android
eBook - ePub
Le pergamene dell'Archivio Capitolare di Cosenza
About this book
LE PERGAMENE DELL'ARCHIVIO CAPITOLARE DI COSENZA
Frequently asked questions
Yes, you can cancel anytime from the Subscription tab in your account settings on the Perlego website. Your subscription will stay active until the end of your current billing period. Learn how to cancel your subscription.
At the moment all of our mobile-responsive ePub books are available to download via the app. Most of our PDFs are also available to download and we're working on making the final remaining ones downloadable now. Learn more here.
Perlego offers two plans: Essential and Complete
- Essential is ideal for learners and professionals who enjoy exploring a wide range of subjects. Access the Essential Library with 800,000+ trusted titles and best-sellers across business, personal growth, and the humanities. Includes unlimited reading time and Standard Read Aloud voice.
- Complete: Perfect for advanced learners and researchers needing full, unrestricted access. Unlock 1.4M+ books across hundreds of subjects, including academic and specialized titles. The Complete Plan also includes advanced features like Premium Read Aloud and Research Assistant.
We are an online textbook subscription service, where you can get access to an entire online library for less than the price of a single book per month. With over 1 million books across 1000+ topics, we’ve got you covered! Learn more here.
Look out for the read-aloud symbol on your next book to see if you can listen to it. The read-aloud tool reads text aloud for you, highlighting the text as it is being read. You can pause it, speed it up and slow it down. Learn more here.
Yes! You can use the Perlego app on both iOS or Android devices to read anytime, anywhere — even offline. Perfect for commutes or when you’re on the go.
Please note we cannot support devices running on iOS 13 and Android 7 or earlier. Learn more about using the app.
Please note we cannot support devices running on iOS 13 and Android 7 or earlier. Learn more about using the app.
Yes, you can access Le pergamene dell'Archivio Capitolare di Cosenza by Esterpaola Licursi in PDF and/or ePUB format. We have over one million books available in our catalogue for you to explore.
Information
Publisher
Luigi Pellegrini EditoreYear
2013Print ISBN
9788868220495eBook ISBN
9788868220600REGESTO, TRASCRIZIONE E DISAMINA STORICO-DIPLOMATICA DEI DOCUMENTI IN ORDINE CRONOLOGICO

1259, agosto, Ind. II Cosenza
REGESTO
Roberto Papaci, figlio del fu maestro Giovanni Papaci da Cosenza, sottomette alcune sue proprietà nel territorio del Casale di Marzi ad un annuo censo di quattro carlini d’oro, da pagarsi in ogni mese di agosto in favore del Capitolo della Cattedrale di Cosenza.
Notaio Costanzo da Cosenza, Giudice Tommaso de Archis da Cosenza.
TRASCRIZIONE
+ Anno incarnationis dominice millesimo ducentesimo quinquagesimo nono, mense augusti, secunde indictionis. Regnante domino / Manfredo Dei gratia illustrissimo rege Sicilie.
Regni eius anno primo, feliciter amen. Ego Robertus Ppacius filius quondam magistri Iohnnis Pa / paci, civis Cusentinus, presenti scripto declaro et omnibus fieri cupio manifestum.
Quod cum vos Capitulum et clerici matrici ecclesie cu/sentine haberetis in minibus vestris infrascriptas possessiones sitas in tenimento casalis Martii. Videlicet clusam unam cum arboribus ex / isttentibus in eadem, legatam vobis ab Annibella uxore quondam Simeonis de Modio pro anniversario que hiis finibus terminator. Habet desuper viam pulica, de uno latere finaitam vinee cum ovlis magistri Albertocci medici de Cusentia.
Desubtus finaitam vinee cum olivis et fructibus existentibus in eadem / quod hiis finibus terminator.
Habet desuoer viam puplicam, de uno latere ortale predicti Pauli, de subtus olivetum Goffredi de Modio et de alio latere finaitam / …..se predicte et concluditur. Et venissem ad vos et petiissem predictas possesiones submitti sub annuo censu carolenorum / auri quatuor. Vos meis peticionibus benignus inclinati bona et spontanea voluntate …….. cum arbori bus existenti /bus in eisdem. Mihi et uno heredi meo …..concessistis tenedas et possidendas sub annuo censu……… vobis vel successo /ribus vestris in medietate mensis augusti annis singulis persolventis non ……………… vendere/ donare, alienare commutare sive distrahere in parte vel in toto sine voluntate.
………………………………………tol / lere et augere pro posse nec licebit vobis neque successoribus vestris clusam et ortale ……………../ pro possessioni bus ipsis nisi predictos carolenos auri mutuo ut superius continetur. Et ad maiorem cautelam……………………/ erede meum vobis et successoribus vestris per stipulationem solempnem posito indo a me vobis fideiussore…………. ……………………………./ quod si aliquo advenienti tempore contra predicta vel aliquid predictorum venire presumpserimus aut voluerimus………… vobis / et successori bus vestris illibata servare vel si in solutione predicti census aliquo modo cessaverimus ut est dictum………………./ subiacere teneamur vobis et successori bus vestris. Et licitum sit vobis et successoribus vestris possessiones predictas nobis auferre /auctoritate et sine internventu indicii avocare. Unde ad futuram memoriam et vestri cautelam presens puplicum instrumentum vobis exinde fieri et scribe publica/vi per manus Costantini puplici Cusentie notarii. Coram domino Thoma de Archis regio Cusentie iudice, actestatione eiusdem iudicis regii/ Albertocci magistri Palmerii aurificis, Iacobi de Gaurano et Nicolai de Pagano qui interfuerunt. Scriptum Cusentie anno mense et indictione / premisssis.
(S.T.)
+ Ego Thomas de Archis regius Cusentie iudex interfuit et subscripsi.
+ Ego magister Albertoccius interfui et subscripsi.
+ Ego magister Palmerius de Cusentia rogatus subscripsi.
+ Ego Iacobus de Gaurano interfui et subscripsi.
+ Ego Nicolaus de Pagano de Cusentia interfui et subscripsi.
Disamina paleografica
La materia scrittoria è la pergamena. Il liquido scrittorio usato è inchiostro rosso, su fondo naturale.
Il formato è di cm 19,5 x43,5 e la scrittura corre nel senso del lato più corto. Sul dorso della pergamena si notano alcune segnature archivistiche. La pergamena si presenta illeggibile, in larga parte dal nono al diciottesimo rigo, perché abrasa.
Inoltre sono evidenti delle larghe corrosioni lungo il lato destro che però non impediscono la lettura in quando non toccano lo scritto.
Il “Signum tabellionis”, cioè un avambraccio riccamente adorno non presenta le iniziali del notaio rogato. Altri segni speciali personali sono le croci greche in vario modo ornate, che precedono le sottoscrizioni e i vari segni che chiudono le stesse, Al primo rigo dopo il fregio ornamentale, anch’esso a forma di croce, la lettera “A” non è di foggia normale, ma è ingrandita. La scrittura usara è la “gotica corsiva o minuscola” del periodo iniziale.
Disamina diplomatica
Il documento in esame è un “instrumentum census”. Il protocollo ha inizio con l’invocazione simbolica alla quale segue la data cronologica in caso ablativo, preceduta da “anno” e seguita da un genitivo che specifica lo stile (nel nostro caso “della Incarnazione” con inizio dell’anno il 25 marzo, la festa dell’Annunciazione di Maria Vergine, che posticipa sul computo moderno di due mesi e ventiquattro giorni) ; mese ed indizione. Segue in forma indiretta l’indicazione dell’autorità regnante nel territorio dove l’ ”instrumentum” è rogato, espressa in ablativo assoluto con nomi e titoli ad essa attribuiti: “Regnante domino Manfredo”, ossia Manfredi, figlio illegittimo di Federico II di Svevia e della nobildonna Bianca Lancia. “Illustrissimo rege Siciliae”, Manfredi tenne, dopo la morte del padre (1250), la reggenza del regno di Sicilia e di Puglia fino alla venuta del re Corrado IV, suo fratellastro. Morto anche questi nel 1254, assunse la reggenza per il nipote Corradino; ma solo dopo tre anni di lotta col papa (che l’aveva scomunicato) e coi baroni rivali, potè rendersene padrone, alla testa dei Saraceni di Lucera, nel 1258, sparsa la voce della morte del nipote, si proclamò re di Sicilia. Dopo ciò Manfredi rialzò le sorti del partito ghibellino in tutta Iatlia, ma ben tosto l’ostilità di Papa Urbano IV, che gli suscitò contro Carlo d’Angiò, lo costrinse alla difensiva. Vinto nel 1266 dal rivale a Benevento perdette il regno e la vita.
Segue l’indicazione dell’anno del regno del sovrano e l’apprecazione “Feliciter amen”. Il testo si apre con l’enunciazione in forma soggettiva di una delle due parti contraenti, con nome e provenienza “Ego Robertus Papacius……civis cusentinus” alla quale segue la “notificatio”: “presenti scripto declaro et omnibus fieri cupio manifestum”.
La “narratio” è introdotta da un avverbio di causa ed in essa vengono espressi i motivi che hanno determinato l’atto; ne viene definito lo oggetto nella sua sostanza di immobile e nei suoi confini e sono inoltre fissati il censo annuo nella moneta da versare al Capitolo cosentino e la data di scadenza. Si notano, anche se frammentarie, le clausole finali di sanzione legale. La formula della “rogatio” e così introdotta “ Unde ad futuram memoriam…..presens puplicum instrumentum vobis exinde fieri et scribi puplicavi per manus Costantini…. Notarii”. Segue l’elenco di tutte le persone che intervengono alla rogazione dell’atto, introdotte dall’avverbio:
“Coram”, prima fra tutte il giudice con nome, provenienza e specifica della carica e della circoscrizione “Thoma de Archis regio Cusentie iudice”.
L’escatollo è composto dalla formula “Scriptum Cusentie anno mense et indictione premissis”, alla quale seguono le sottoscrizioni autografe dei partecipanti all’atto.

Archivio del Capitolo Cosentino
1327, dicembre 28, Ind. X – Cosenza.
REGESTO
Cesario da Rende e i suoi figli Tommaso e Riccardo, abitanti in Pantosa, vendono a Bernanrdo di matro Vennere da Pantosa una loro terra per il prezzo di nove tari d’oro.
Notaio Giuseppe Baiamonti da Rovito, residente a Cosenza. Giudice Matteo Principe da Cosenza.
In nomine domini amen. Anno nativitatis eiusdem millesimo trecentesimo vicerismo septimo. Regnante excellentissimo domino/domino nostro rege Roberto Dei gratia illustri Ierusalem et Sicilie rege, ducatus Apulie et principatus Capue, Provincie et Forqualquerii ac Pedemontis / comite, regnorum eius ottave decimo, feliciter, amen. Die vicesimo octavo mensis decembris decime indictionis Cusentie. Coram /nobis Matheo Principe, regio iudice civitatis Cusentie, Ioseph Baymonti de Robito cive Cusentie, regia auctoritate puplice ubique per / regnum Sicilie notario, et testibus infrascriptis ad hoc specialiter vocatis et rogatis, videlicet, Philippo veteri, Andrea iudicis Ioachim, de Cusentia/ presbitero Iohanne magistri Tancredi, Manfrido de magistro Marco, Galatio Sclavello, Nicolao de Panfilia, de Pantosa, et aliis pluribus, Cesarius de Renda, Thomasius et Riccardus filii sui, habitatores Pantose, spontanea voluntate sua, nullam vim dolum vel/metum passi, vendiderunt, dederunt et tradiderunt, Bernardo magistri Venneri de Pantosa, pre se et suis heredibus ementi et recipienti perpetuo, terram unam eorum, quam dixerunt se tenere et possidere pro sua. Liberam et nulli servituti redditui vel conditioni obbligatam, / in casali Pantose, ubi Rubicisii dicuntur. In confinio de una parte, oliveti Guillelmi de R(enda), desuper oliveti Iohannis de Garda, et sororum / eius. Desuptus terre Curie Pantose, de alia parte terre que fuit Panfilio et siqui alii sunt confines. Pro pretio inter eos convento / tarenorum auri novem. Quod ibidem et coram nobis receperunt et habuerunt ab emptore predicto in litiatis argenteis iusti ponderis, duobus / pro tareno quolibet computatis. Qui venditores corporalem possessionem et vacuam dicte terre eidem emptore tradiderunt, ad ipsam a modo habendum te / nendum, possidendum, vendendum alienandum et faciendum de ea et ea quicquid ipsius emptoris et eius heredum placuerit vo/luntati cum introytu exitu, iuribus fructibus et pertinentis suis, et cum omnibus infra se contentis, in integrum, omnique iure dominio actione, proprietate / et usu, dictis venditoribus competentis in terre predicta quomodolibet. Qui venditores dederunt, donatione irrevocabili inter vivos emptori / predicto siquid dicta res vendita, plus predicto pretio valuit aut in futuro valebit, et promiserunt per stipulationem sollempnem / et obligaverunt se eorumque heredes in solidum et omnia bona eorum dicti venditores, emptore prefato pro se et suis heredibus stipulantes / dictam terram sibi et suis heredibus disbrigare et defendere; ab omni persona. Et predictam / venditionem traditionem et omnia supradicta firma et tuta perpetuo havere, tenere, et observare, et nullatenus contravenire per se vel / alios de iure vel de facto. Et se facturos et duraturo omni exceptione remora, quod Thomasius nepos, eorum, filius quondam / Iohannis Saraceni, premissis omnibus consentiat, et iuri sibi competenti in dicta re vendita, eidem emptori et suis heredibus cedat et renuntiet ad / omnem requisitionem eorum, et numquam………………….presumat. De iure vel de facto. Sub pena sollempni stipulazione promissa untiarum / auri quatuor, medietate ipsarum Curie regie et altera medietate earum dicto emptori et suis heredibus persolvenda, qua soluta vel non predicta / omnis et singula firma perdurent. Me predicto notario puplico penam ipsam pro parte Curie et cuiuscumque interest et intererit stipulante. Renuntiantes prius / dicti venditores emptori predicto exceptionibus deceptionis ultra dymidiam iusti pretii, doli mali et metus. Non numerate non solute et non recepte / pecunie. Privilegio fori, et epistole divi Adriani beneficio, et omni demum iuris auxilio scripto et non scripto quo seu quibus se possent contra preidctorum / aliquod defendere vel tueri. Pro quibus omnibus et singulis inviolabiliter observandis et nunquam contraveniendo dicti venditores eidem emptori / prestiterunt corporalia ad Sancta Dei Evangelia iuramenta. Dictis contrahentibus consentientibus prius in me predictum iudicem, ut in eorum iudicem / cum scirent ex eorum certa scientia me eorum non esse iudicem in hac parte. Ad quorum omnium futuram memoriam et ipsius empori cautelam / perpetuam presens puplicum instrumentum sibi exinde factum et scriptum per manus mei predicti notarii puplici signo meo solito signatum et nostrorum predictorum / iudicis et testium signis et subscriptionibus prpriiis roboratum. Scriptum et actum anno die mense loco et indictione premissis. (Signum Tabellionis).
+ Ego Matheus Princeps regius Cusentie iudex interfui et subscripsi……..
+ Ego presbyterus Ioanes de magistri Trancheda testor sum
+ Ego Andreas Ioachim de Turcsano testor
+ Ego Philippus Veterus (?) de Cusentia testor
Signum crucis proprie manus Manfride de magistro Marco testis ydiote
+ Ego Galaccius Sclavellus de Monticino qui supra interfui et subscripsi.
+ Signum Crucis proprie manu predicti Nicolai de Panfilis testis predicte
+ Et ego predictus Ioseph regis autoritate puplicus ubique per regnum Sicilie notarius presens scriptum scripsi et me subscripsi.
Disamina paleografica
La materia scrittoria è la pergamena. Il liquido scrittorio è inchiostro rosso sufondo naturale. Il formato è di cm. 27 x 54 e la scrittura corre nel senso del lato più corto.
La pergamena si trova in discrete condizioni; presenta difficoltà di lettura in corrispondenza del 23° rigo, inoltre varie forature e macchie si notano lungo le linee delle piegature.
Il signum tabellionis è formato da un avambraccio sul quale è riportato il nome del notaio rogato; ad esso seguono numerose croci greche riccamente adorne che precedono le sottoscrizioni autografe.
Il tipo di scrittura usato nel presente documento è la “gotica corsiva o minuscola”.
Disamina diplomatica
Il documento in esame è un “instrumentum venditionis”.
Il protocollo inizia con l’invocazione divina verbale, alla quale segue la data cronologica in ablativo, preceduta da “anno” e seguita dalla formula “Nativitatis eiusdem” che specifica lo stile, (in questo caso della Natività che datava l’inizio dell’anno al 25 dicembre). Indi in forma indiretta è espressa in ablativo assoluto l’autorità regnante con i vasti titolo ad essa attribuiti: “rege Roberto……Ierusalem et Sicilie rege”, il primo acquistato da Carlo d’Angiò dalla nipote del Re di Gerusalemme Amoury 1° (1162-73), Maria d’Antiochia nel 1277 dietro una cospicua rendita vitalizia. Nella contesa di Maria con suo nipote Ugo di Cipro il papa Gregorio X aveva già nominato una commissione pontificia. Il secondo ottenuto per conquista dell’isola dopo la battaglia di Benevento nel 1266 in cui trovò la morte Manfredi, che si era fatto proclamare re di Sicilia nel 1258. “ducatus Apulie et principatus Capue, provincie, et Forqualquerii”: questi titoli rappresentano un ricordo dell’assetto dell’Italia meridionale prima dell’avvento dei Normanni, quando ancora il principato di Capua e il ducato di Puglia erano due entità statali.
Questi due titoli passeranno quindi ai Normanni poi agli Svevi a causa del matrimonio di Enrico VI con Costanza figlia figlia di Ruggero II...
Table of contents
- Prefazione
- INTRODUZIONE ALLA SCIENZA DELLA PALEOGRAFIA LATINA
- INTRODUZIONE ALLA SCIENZA DIPLOMATICA
- DESCRIZIONE DELL’ARCHIVIO CAPITOLARE DI COSENZA
- IL MATERIALE ESAMINATO
- REGESTO DEI DOCUMENTI ESAMINATI IN ORDINE CRONOLOGICO
- REGESTO, TRASCRIZIONE E DISAMINA STORICO-DIPLOMATICA DEI DOCUMENTI IN ORDINE CRONOLOGICO
- OSSERVAZIONI SULLA SCRITTURA E SULLA NATURA DIPLOMATICA DEGLI ATTI CORREDATI DA RIFERIMENTI STORICI E POLITICI
- PANORAMA STORICO-POLITICO